بزرگنمايي:

فارس آنلاین - شیراز- مهم ترین عامل پدیده فرونشست زمین ازدیدگاه کارشناسان شرکت کننده درهمایش ملی مخاطرات زمین شناختی فارس، بهره ‌برداری بیش از حد از ذخایر آب‌های زیرزمینی به دلیل نبود مدیریت بوده است و این زنگ خطری برای استان است.
البته فرونشست زمین به دلیل رخدادهای طبیعی هم امکان بروز دارد که ممکن است حاصل فرآیند‌های زمین ‌شناختی همچون زمین‌ لرزه یا حل شدگی سنگ‌های گچی باشد.
برداشت سیالات زیرزمینی و استخراج معدن هم در زمره دخالت های انسانی که موجب فرونشست زمین شده، تقسیم بندی می شود.
افزون‌ بر نبود مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، کاهش بارش و خشکسالی‌های پی ‌درپی نیز موجب کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است به ‌گونه‌ ای که امروزه عمده ذخایر آبی طبیعی از میان رفته و در برخی نقاط فارس با حفر چاه‌هایی با ژرفای بیش از 450 متر به بهره‌برداری از آب‌های فسیلی سازندی که جایگزینی آن‌ها قرن‌ها به طول می‌انجامد، اقدام می شود.
استان فارس در زمره استان‌های با خطر بسیار زیاد فرونشست به ‌شمار می‌رود و فعالیت‌های کشاورزی در این استان با حفر چاه‌های غیرمجاز و کشت‌های نامناسبی همچون برنج همچنان ادامه دارد.
** رتبه نخست جهان در فرونشست برای فارس
درحالی که تنها ‌چهار میلیمتر فرونشست زمین در کشور‌های دیگر، شرایطی نگران ‌کننده را پدید می‌آورد، فرونشست‌ دشت‌های فارس رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده است.
به گفته مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران هم ‌اکنون شاهد فرونشستی غیرقابل جبران در دشت‌هایی همچون دشت مرودشت، قره ‌بلاغ در فسا، ده‌ بید و داراب فارس با 30 سانتیمتر فرونشست در سال هستیم که وضعیتی تهدیدآمیز دارند.
محمدجواد بلورچی  گفت: کمترین خطر فرونشست ها تبدیل کل منطقه به ناحیه ‌ای بی‌ بر و کویری خواهد بود.
مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران با بیان اینکه سطح آب زیرزمینی شور و میزان برداشت از آبخوان با توجه به تعداد چاه‌ها افزایش یافته است گفت: از دهه 80 به بعد هرچه تعداد چاه‌ها بیشتر شده آب کمتری داشته‌ایم و هم‌اکنون آبی باقی نمانده است، این در حالی است که میزان مصرف آب در کشور به‌صورت میانگین 64میلیارد مترمکعب و ورودی آب‌خوان‌ها تنها 49میلیارد مترمکعب در سال است.
بلورچی سن ‌آب‌های زیرزمینی از سطح زمین تا عمق 90 متری را 12هزار سال اعلام کرد و بیان داشت: ایران در کمربند خشک جهان جزو پرمصرف‌ ترین کشور‌هاست و در میان کشورهای همسایه تنها، پاکستان بیشتر از ایران آب مصرف می‌کند که دوبرابر جمعیت دارد و سیکل مصرفش آسیب‌دیده است.
*** بهره‌برداری از آب به ‌صورت لجام‌ گسیخته
وی با مقایسه میزان بارندگی در سال‌های اخیر اعلام کرد: وضع بارندگی نشان ‌دهنده میزان بارش به ‌صورت میانگین ثابت است و این بدان معناست که وضعیت نه بهتر شده و نه بدتر، بلکه بهره‌برداری از منابع آبی به‌صورت لجام ‌گسیخته انجام می‌شود.
مدیرکل سابق دفتر مخاطرات زمین‌شناسی، مهندسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور عنوان کرد: در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن اگر از برداشت‌های بی‌رویه دست برداریم حداقل 20 تا 30 سال طول می‌کشد تا میزان فرونشست در فارس به میزان متعادل در کشور برسد؛ یعنی اگر در سال 84 که فریاد تهدید فرونشست در ایران سر داده شد، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی را متوقف می‌کردیم، امروز با میزان بالای فرونشست در فارس که بیشترین میزان در جهان است، مواجه نبودیم.
بلورچی با بیان اینکه جلوگیری از فرونشست‌ زمین هم‌اکنون به دلیل افزایش جمعیت و همچنین افزایش میزان مصرف آب و نیز خشکسالی امری دشوار است افزود: برای آینده کشور و دستیابی به توسعه پایدار باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن برداشت آب‌های زیرزمینی را متوقف کنیم و اقداماتی که نقش مسکّن را دارد تنها به تعویق‌اندازنده بحران‌های اقلیمی است؛ نه راه‌حل آن.
*** نگران‌ کننده
وی اعلام کرد: 300هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد که عمق برخی از این چاه‌ها در شهرستانی همچون داراب به بیش از 300 متر رسیده است و این برای آینده تأمین آب بسیار نگران‌ کننده است.
مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران بیان داشت: کشاورزی در برخی نقاط ایران و استان فارس که اقلیمی خشک دارد، هزینه بسیار برای برداشت اندک است و اگر مصرف آب در کشاورزی همچون مصارف خانگی کنتور و بهایی مشخص داشت، شاهد کنترل کشت و بهره ‌وری کشاورزی و همچنین صنعتی شدن آن بودیم.
بلورچی بیان کرد: راهکار مقابله با این پدیده این است که مدتی متوقف شویم و تأمل کنیم و بعد با برنامه‌ریزی صحیح، روندی تازه را از سر گیریم زیرا با ادامه ‌دادن به روند موجود نمی ‌توان به توسعه پایدار دست یافت و توسعه پایدار تنها با آمایش زمین و کشاورزی صنعتی، علمی و یک‌پارچه میسر است که یگانه راه تأمین غذای کشور است و کم مصرف‌کردن‌ آب را به همراه می‌آورد.
*** سازه‌های باستانی در معرض خطر ترک‌ خوردگی و فرونشست
بلورچی درباره آخرین وضعیت فرونشست دشت مرودشت و تخت‌جمشید  گفت: خوشبختانه آثار باستانی ما در سنگ است یعنی روی بخش سنگی کوه واقع شده است که این ناحیه کمترین آسیب را بر اثر فرونشست خواهد دید اما این بدان معنا نیست که نباید به آن فکر کنیم.
وی ادامه داد: قطعاً سازه‌های باستانی در بسیاری از مناطق کشور در معرض خطر ترک‌خوردگی و فرونشست است و آسیب‌پذیری آن‌ها بر اثر زمین‌لرزه‌ها بیش از پیش افزایش یافته است‌ ‌طوری که در بسیاری از دشت ها ترک و فرونشست زمین‌ باعث ترک‌خوردگی ساختمان‌ شده‌ است و این ساختمان بنیان پیوسته‌ ای برای مقابله با زلزله ندارد.
هم‌اکنون بیش از 150 کشور با پدیده فرونشست مواجه‌اند که در این میان وضعیت ایران باتوجه‌به اقلیم خشک و کشاورزی غیرعلمی ناگوار است؛ چنانچه با این رویداد تدریجی مقابله لازم صورت نگیرد، به نابودی طبیعت و محیط ‌زیست می‌انجامد و بی‌اعتنایی به آن پیامد‌های جبران‌ناپذیر دارد.
مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران گفت: احیای آبخوان هایی که بر اثر برداشت بی ‌رویه آب‌های زیرزمینی خالی شده‌اند، 2000 سال طول می کشد.
بلورچی ادامه داد: همه مشکلات امروز در زمینه فرونشست زمین در کشور ناشی از نداشتن برنامه آمایش سرزمین، مدیریت منابع و تفکر بخشی‌ نگر است.
آبخوان به محل هایی در زیر زمین گفته می شود که دارای ذخایر آب است که این آب ها از منابع مختلف به تدریج درون خوان ها(سفره ها) می رود و پس از برخورد با لایه نقوذ ناپذیر ذخیره می شود.
مجری فنی طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در ایران پدیده فرونشست‌ را رخدادی بدون برگشت دانست و نابودی آبخوان‌ها را بر اثر این رویداد قطعی نامید.
در نشست ملی مخاطرات زمین شناختی فارس که پنجم اردیبهشت 97 در شیراز برگزار شد استادیار دانشکده مهندسی راه و ساختمان و محیط زیست دانشگاه شیراز گفت: بعد از ایجاد فرونشست در زمین، شاهد بروز فروچاله‌ها و ترک‌های عظیم خواهیم بود و هم‌اکنون اکثر دشت‌های ایران دچار فرونشست شده است.
مریم دهقانی مهم ‌ترین و نخستین کار را درموقعیت کنونی مطالعه فرونشست‌ها و اندازه‌گیری آن‌ها دانست و عنوان کرد: با بهره‌ گیری از روش مبتنی بر سنجش از دورِ تداخل ‌سنجی راداری قادر هستیم با دقت یک سانتیمتر فرونشست‌ها را شناسایی کنیم که نتیجه حاصل از آن، ایجاد نقشه فرونشست‌های ایران است.
وی افزود: براساس این نقشه همه دشت‌های ایران در سال 20 تا 30 سانتیمتر فرونشست می‌کنند که در استان فارس دشت ششده و قره بلاغ در فسا 30 سانتیمتر در سال، دشت داراب 30 سانتیمتر در سال، دشت ده‌بید 8 سانتی‌متر در 70 روز و دشت مرودشت یا تخت‌جمشید 5. 3 سانتیمتر در 70 روز نشست دارد.
دهقانی با بیان اینکه نشست‌ها در مزارع کشاورزی به دلیل برداشت بی‌رویه آب مشاهده می‌شود،‌ گفت: هم‌اکنون آبخوان‌ها به هیچ عنوان تغذیه نمی‌شود یا اگر بشود کافی نیست و برداشت از سفره آب زیرزمینی را بی‌درنگ باید متوقف کرد.