بزرگنمايي:

پیام فارس- یکی از پروژه‌های مهم شهری که براساس اعلام شهرداری و شورای شیراز با هدف تحقق نگاه انسان محور به توسعه شهری، در شیراز اجرایی شد و نقد و نظرهایی به دنبال داشت، عنوان پرونده‌ای است که در این خبرگزاری باز شده و با همکاری معاونت پژوهشی جهاددانشگاهی، با دیدگاهی کارشناسانه مورد مداقه قرار می‌گیرد.

در این مسیر، سلسله مقالات، یادداشت‌ها، مصاحبه و گزارش‌های با هدف روشن کردن ابعاد مختلف پروژه دوچرخه راه و بررسی تاثیرگذاری این حرکت، تهیه و منتشر خواهد شد که اولین شماره آن به مقاله‌ای با عنوان دوچرخه راه شیراز؛ لزوم ارزیابی تاثیر اجتماعی و فرهنگی، اختصاص دارد.

این مقاله علمی، به دنبال طرح موضوع لزوم توجه به پیوست‌های فرهنگی اجتماعی برای پروژه‌هایی است که تاثیرات گسترده و در ابعاد مختلف بر زندگی شهروندان کلانشهری نظیر شیراز دارد.

نکته قابل ذکر اینکه از سال گذشته، مرکزی در جهاددانشگاهی استان فارس با نام اتاق اتاف راه اندازی شد تا مسائل و موضوعات شهری، نظیر دوچرخه راه، از منظر کارشناسی مورد تحلیل و ارزیابی و مداقه قرار گرفته و نقد و بررسی شود.

اتاف، که مخفف شده‌ی، ارزیابی تأثیرات اجتماعی فرهنگی پروژه‌ها، است، با هدف تامین پیوست فرهنگی اجتماعی پروژه‌های مختلف شهری و با همکاری معاونت پژوهشی جهاددانشگاهی فارس، اجرایی شده است.

یکی از اقدامات تاثیرگذار اتاق اتاف جهاددانشگاهی فارس، بررسی ابعاد مختلف پروژه دوچرخه‌راه شیراز بوده است؛ اقدامی که منجر به کسب نتایج قابل طرحی رسید و می‌تواند در تداوم نقد و بررسی این پروژه از سوی افراد، مد نظر قرار گیرد.

مقاله تحقیقی با عنوان "دوچرخه راه شیراز؛ لزوم ارزیابی تأثیر اجتماعی و فرهنگی" بخشی از پژوهش انجام شده توسط مسعود کوچانی؛ یکی از اعضای اتاق اتاف است که به شکل کامل منتشر می‌شود.

به حتم طرح دیدگاه‌ها و نظرات دانش پایه و علمی در این حوزه می‌تواند بر روند اجرای پروژه‌های مختلف شهری، تاثیرگذار باشد.

" سلطه وسایل نقلیه موتوری، تحرک انسان را در مقایسه با گذشته به شدت کاهش داده است و وسایلی همچون دوچرخه را به حاشیه برده است.

بخش زیادی از فضای عمومی شهر در اختیار وسایل نقلیه موتوری است و ساخت بزرگراه، پل و تونل‌ها، عرصه را بر آنها بازتر می کند و از سهم وسایلی همچون دوچرخه می کاهد.

با این وجود، بسیاری از شهرهای جهان با در نظر گرفتن ابعاد فردی و اجتماعی استفاده از دوچرخه و با تاکید بر انسان محوری شهر، تلاش کرده‌اند تا همواره از سهم وسایل نقلیه موتوری کاسته و با توسعه زیرساخت‌های شهری، بر سهم دوچرخه و دوچرخه راه بیافزایند.

ارتقاء سلامت، تفریح و لذت، کاهش آلودگی‌ها و مصرف سوخت، از جمله مهمترین اهدافخرد و کلانتوسعه دوچرخه راه در شهرها بوده است.

اگرچه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تلاش‌های قابل توجهی برای ایجاد تعادل میان استفاده از وسایل نقیله موتوری و دوچرخه صورت گرفته است، توسعه و تشویق به دوچرخه سواری در کشور ما سابقه چندانی ندارد.

شهر شیراز همچون سایر شهرهای بزرگ ایران، وضعیت چندان مناسبی هم به لحاظ زیرساختی و هم به لحاظ فرهنگ استفاده از دوچرخه نداشته است.

طی سال‌های اخیر، رویکرد به برنامه‌های گسترش استفاده از دوچرخه، در سیاست گذاری‌های اخیر شهری افزایش یافته است. همانند هر پروژه و برنامه‌ای که در سطح شهر اجرا می‌شود، این رویکرد نیز دارای مزایا و معایبی است که باید با نگاهی نظام مند و کل گرا و در کنار سایر عوامل و نتایج، باید مورد توجه قرار گیرد.

ایجاد و توسعه دوچرخه راه به صورت مستقیم و غیرمستقیم با مسائلی مواجه است و می‌تواندچالش‌ها یا بهبودهایی را در زمینه حمل و نقل، سلامت، محیط زیست و اقتصاد شهری یا خانوار ایجاد کند.

کاهش حجم اتومبیل‌ها و باز کردن گره‌های ترافیکی از اهداف اصلی دوچرخه راه شیراز محسوب می‌شود. انتظار متصدیان ایجاد و توسعه دوچرخه راه این است که با ایجاد زیرساخت دوچرخه سواری، بخشی از شهروندان، دوچرخه را به عنوان وسیله حمل و نقل انتخاب کنند. در این رابطه، عوامل مختلفی می‌تواند نقش بازی کند. عمده حمل و نقل روزانه شهری، به انجام اموری چون رفتن سر کار یا محل تحصیل ومراجعهبه مراکز اداری و تجاری اختصاص دارد، بنابراین، تعداد مراکز اداری و تجاری،دانشگاه و مدارسی کهبا دوچرخه راه پوشش داده می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

همچنین، وجود پارکینگ دوچرخه، به افرادی که قصد دارند برای انجام امور روزمره از دوچرخه استفاده کنند، اطمینان می‌دهد که فضای کافی برای پارک کردن دوچرخه وجود دارد و امنیت دوچرخه آنها، برای مدت زمان لازم تأمین می‌شود.

بنابراین، تأمین فضای کافی و انتخاب اماکن مناسب برای توسعه پارکینگ‌های دوچرخه می‌تواندتأثیر به سزایی در استقبال از دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقل داشته باشد.

از دیگر مسائل مرتبط با رویکرد حمل و نقلی به دوچرخه، در نظر گرفتن نقش مکمل دوچرخه در کنار شبکه حمل و نقل عمومی است.

زمانی که فرد مسیری طولانی دارد، باید بتواند به سهولت به یکی از ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی به ویژه مترو و اتوبوس برسند یا بالعکس، حمل و نقل عمومی، شهروند را به یک ایستگاه دوچرخه و دوچرخه راه برساند تا بخشی از مسیر را با استفاده از دوچرخه طی کند.

این موضوع در رابطه با شیراز پر اهمیت است، چرا که ضمن گستردگی جغرافیایی به عنوان کلان شهر، توزیعی غیرمتمرکز و کشیده دارد.

بنابراین، در برنامه ریزی زیرساخت دوچرخه و ایجاد مسیر، بررسی تحرکات روزانه جمعیت، هدایت آنها به سایر وسایل حمل و نقل عمومی و ایجاد و اتصال دوچرخه راه در مسیرهای فرعی و محلی، ضرورت دارد.

موضوع ارتقاء سلامت شهروندان از دیگرزمینه‌های مهم توسعه دوچرخه راه است. دوچرخه راه می‌تواند پاسخی به تأمین امنیت جانی و جسمی دوچرخه سواران و عابرین پیاده باشد، چرا که راندن دوچرخه در خیابان و در موازات اتومبیل‌ها، خطر برخورد و تصادف دوچرخه و اتومبیل را و ورود دوچرخه سواران به پیاده رو، احتمال برخورد دوچرخه با عابرین را به همراه دارد. با این حال، ممکن است به سادگی با ایجاد دوچرخه راه، نتوان تغییر مثبتی در این زمینه ایجاد کرد.

احتمال ورود موتورسیکلت یا عابر پیاده و حتی اتومبیل به مسیرهای دوچرخه ممکن است حتی مسائل جدی‌تری در این زمینه ایجاد کند.

همچنین، در توسعه مسیرهای دوچرخه سواری همواره بر اهمیت تحرکات جسمی و توسعه سبک زندگی سلامت محور تاکید می‌شود. زمانی که افراد از دوچرخه استفاده می‌کنند، تحرک بیشتری نسبت به سایر و شیوه‌های حمل و نقل دارند و در مقایسه با عابرین پیاده، با سرعت بیشتری حرکت و نقل مکان می‌کنند.

بنابراین، انتظار اصلی این است که با روی آوردن به دوچرخه، سلامت شهروندان ارتقاء یابد. در این زمینه، آلودگی‌های محیطی و صوتی می‌تواند از جمله عواملی باشد که دستیابی به اهداف سلامت را با چالش‌هایی مواجه کند.

دوچرخه سواری در محیط آلوده نه تنها نمی‌تواند رفتاری سلامت محور محسوب می‌شود بلکه ممکن است تاثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی دوچرخه سواران داشته باشد.

بنابراین، ایجاد دوچرخه راه نمی‌تواند به سادگی در کاهش سوانح و تصادفات و ارتقاء سلامت شهروندان ایفای نقش کند و دستیابی به این اهداف نیازمند بررسی و ارزیابی جدی تری است.

از دیگر الزامات توسعه دوچرخه راه، تسهیل دسترسی همگانی به دوچرخه است. دسترسی محدود به دوچرخه، چشم انداز توسعه دوچرخه راه شامل فرایند فرهنگ سازی دوچرخه سواری و عمومیت یابی را با مشکل مواجه می‌کند.

ایجاد ایستگاه‌های دوچرخه و راه اندازی سیستم اشتراکی دوچرخه از جمله اقداماتی است که معمولاً در این زمینه صورت می‌گیرد. موقعیت و مکان نامناسب، توزیع و تعداد نامتوازن ایستگاه و دوچرخه، روش کار و ارائه نامطبوع و هزینه غیرمقتصد، از جمله چالش هایی است که می تواند توسعه دوچرخه سواری و دوچرخه راه را با مشکل مواجه کند.

بنابراین، در ایجاد ایستگاه های دوچرخه، باید با انجام مطالعات لازم، چالش ها را استخراج و بر مبنای توزیع جغرافیایی، جمعیتی و اقتصادی، مناسبت ترین اقدامات را انجام داد.

این مرور کوتاه بر موضوع دوچرخه راه و بررسی تنها چند متغیر در این رابطه، حاکی از آن است که ایجاد دوچرخه راه و توسعه آن، به سادگی یک پروژه عمرانی محسوب نمی‌شود و می‌تواند با مسائل اجتماعی و فرهنگی مختلفی مواجه شود. توسعه و تداوم دوچرخه راه و دوچرخه سواری به عنوان طرحی انسان محور، نیازمند در نظر گرفتن مسائل اجتماعی و فرهنگی حول آن است.

در واقع، نیاز است تا قبل، حین و بعد از اجرای پروژه، ارزیابی تأثیر اجتماعی و فرهنگی دوچرخه راه به صورت حرفه‌ای انجام شود تا ازهزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن کاسته و توسعه سریع و بهینه‌تری در این زمینه فراهم آید."