چاپ

پیام فارس - شیراز- تاریخ نشان می دهد لارستان در جنوب استان فارس از دو عارضه مهم رنج می برده است که یکی خشکسالی و دوم زمین لرزه های پیاپی بوده، با این حال بازار قیصریه لار(مرکز شهرستان لارستان) توانسته است استحکام خود را حفظ کند.
سختکوشی مردم لارستان و موقعیت استراتژیک و منحصر به فرد آن در مسیر راه های تجاری از جمله راه ادویه و راه ابریشم دریایی از هند و چین به هرمز و سپس به لار و سرزمین پارس حیات و تمدن این سرزمین را پایدار ساخته است.
با نگاهی به تاریخ محلی و سفرنامه ها دغدغه خشکسالی و کمبود آب و نیز مخاطرات زلزله همیشه مشهود و در لابه لای منابع و اسناد محلی این خطرات مورد توجه بوده است.
به جز خشکسالی های مستمر، زلزله سال ١٠١ هجری قمری و زلزله سال های ١٤٠٠ میلادی مطابق با حدود ٧٨٠ هجری قمری و نیز ١٥٩٣ میلادی مطابق با ٩٧٣ هجری قمری و همچنین زلزله های سال های ١٠٠١ و ١٠٠٣ و ١٠٠٧ هجری قمری و نیز در سال ١٨٨٠ میلادی مطابق با ١٢٥٥ هجری قمری و همچنین ١٩٦٠میلادی برابر با ١٣٣٩ شمسی که در سال های فوق از قدرت بیشتری برخوردار بوده اند را می توان یاد کرد.
** قیصریه و سرای عدل
قیصریه، عربی شده «کی سریه» پارسی است. کی، لقب همه پادشاهان کیانی بوده و در پارسی کهن به مفهوم عادل است و در اوستا و گاتها «کی» به معنی شاه و امیر است مانند کیقباد. کیکاووس.
با همین شکل این واژه در محدوده تمدن های غربی در روم به شکل پارسی نوشته و خوانش دارد یعنی کی سر kaiser ، و در برگردان به فارسی، شکل عربی آن یعنی قیصر را تلفظ می کنیم مانند قیصر والرین و قیصر اورلیانوس.
با این توصیف اصل کلمه قیصریه همانا «کی سریه» پارسی است و این دو جزو قابل تفکیک به کی. پادشاه و یا عدل و نیز «سریه» به معنی سرا و جایگاه است که به دلیل فاخر بودن این بنا آن را جایگاه عدل و یا سرای پادشاه نامگذاری کرده اند و این مطلب با لقب و اشتهار شهر لار در قرن هشتم و نهم و دهم که لار را «دارالامان» و «دارالمعدله» و حتی «بلد طیبه» لار ذکر کرده اند همخوانی دارد. چه بسا این سازه در ابتدا، کاربری دیگری مثل قصر و یا یک کاربرد آیینی نیز داشته است.
** مبادلات تجاری در بازار قیصریه
از منابع و اسناد تاریخی چنین مستفاد می شود که لار به عنوان مرکز مهم مال التجاره عمده سرزمین ساحلی دریای پارس قلمداد می شده و از مهمترین راههای تجاری و اماکن اقتصادی بین راهی برخوردار بوده است.
ضرب سکه نقره خالص لاری و تعداد بسیار زیاد کاروانسرا و نیز محل تولید برخی کالاها مثل ابریشم.
کمان بسیار مرغوب لاری، بزار که در صنعت دارو مصرف داشته، باروت در صنعت نظامی و نیز مومیایی دارویی همچنین پرورش اسب و صادرات آن به هندوستان و اروپا دلایل رونق تجاری بازار قیصریه و نشانه ای از قدرت تجاری تاجران بر و بحر لارستانی بوده است.
** بنای قیصریه در منابع و اسناد تاریخی
با مراجعه به تواریخ مکتوب محلی از جمله کنز التواریخ و منتخب التواریخ و نیز دره التواریخ لارستان می توان اطلاعات اولیه این بنا را ملاحظه کرد.
هر سه مجلد تاریخ های فوق محتملا تاریخ های شنیداری بوده اند که بعدها مکتوب شده و سندی در تایید مطالب عنوانی آن راجع به قیصریه و از جمله اسناد معتبر مستقل دیگری وجود ندارد اما ذکر همان مطالب مکتوب شده چندین قرن قبل که منشاء شنیداری داشته نیز خالی از لطف نیست کما اینکه بر ما مسلم است که پلان معماری قیصریه مطابق با پلان معماری گنبدی ساسانی از جمله کاخ اردشیر بابکان در شهر گور(فیروزآباد فارس) و کاخ ساسانی سروستان و آتشکده چهار قاپی قصر شیرین است.
به هر حال در منتخب التواریخ لارستان آمده است: از آثار و بنای خیر ایرج شاه جلال الدین قیصریه لار است که تماما به سنگ تراش و آهن کار کرده اند و این قیصریه چهارده زرع شاهی عرض و چهارده زرع شاهی طول و ارتفاع آن 38 زرع است.
از این منبع محلی می توانیم نتیجه بگیریم که بنای اولیه بازار که می تواند همین بازار یا سازه کهن تری قبل از این باشد محتملا در قرن اول بوده باشد چرا که ایرج شاه پادشاه میلادی ایراهستان و جتستان در سال هشتاد و یک امارت داشته و در ادامه آورده اند که: اگر چه در سال 101 هجری بازار و دکاکین به واسطه زلزله خراب شد ولی قیصریه به جهت استحکامش به جای خود ماند (آسیبی ندید).
** بازار قیصریه در سفرنامه های تاریخی:
با مراجعه به سفرنامه های متعدد می توان بطور موجز و بسیار خلاصه آنچه را که سیاحان و سفرا و دانشمندان مختلف و در مسیر حرکت و دیدار از شهر لار و بازار قیصریه مکتوب کرده اند به این شرح یافت: اول بار ابن بطوطه سیاح مراکشی در سال ١٣٣٧ میلادی برابر با ٧٣٨ قمری یعنی حدود 680 سال قبل و بدون ذکر نام از وضعیت این بازار در رحله خود توصیفاتی مبنی بر نیکویی این بازار دارد و سپس ژورفا باربارو در سال ١٤٧٤میلادی برابر با ٨٧٩ قمری یعنی کمتر از ٦٥٠ سال قبل آن را مرکز مال التجاره نامیده همچنین مایکل ممره سیاح و تاجر ونیزی در سال ١٥٤٧ میلادی برابر با ٩٤٧ هـجری قمری توضیح می دهد که مغازه های بازار با کالای تجاری انباشته شده بود و هیچ لزومی به نگهبانی از آنها نبود زیرا به گفته شاه، لار نمونه کامل عدالت است و نیز جان نیوبری در سال ١٥٨١میلادی برابر با ٩٨٩ قمری یعنی حدود ٤37 سال قبل به آن اشاره دارد اما نیکولا دوارتاربلو در سال ١٦٠٦میلادی برابر با ١٠١٦ قمری و حدود سه سال پس از سقوط سلسله امیران میلادی لار توسط شاه عباس توصیفات کاملتری از بازار قیصریه دارد.
او نوشته: من در شهر بازاری دیدم که هم به خاطر میوه هایش و هم به خاطر پارچه ها و همه چیزهای مورد نیاز انسان، یکی از بهترین بازارهایی بود که من در پارس دیده بودم. این بازار در مجموع به شکل صلیبی است و در پای گنبد چشمه ای با چند فواره دیده می شود که آب آن به درون حوض گردی می ریزد، آنگاه داخل کانالهای زیر زمینی جاری می شود و باغ های اطراف را آبیاری می کند.
همچنین دن دو سیلوا فیگوئیرا در سال ١٦١٤ میلادی برابر با ١٠٢٣ هجری قمری آورده است: بازار از خارج یک مکعب کامل است. دیوارهای بسیار بلند دارد که از سنگ تراش بسیار سخت و بسیار سفید ساخته شده در هر پهلوی ساختمان دارای دری بزرگ است. این درها به کوچه بازارهای بسیار زیبایی باز می شوند. دیوارهای بازار چنان صاف و هموارند و چنان با مهارت صیقلی شده اند که در درخشندگی به مرمر طعنه میزنند. کف بنا با سنگ های مربع شکل بسیار صیقلی از همان جنس که کل بنا با آن ساخته شده است فرش شده است و در یک کلام ساختمان این بازار به قدری مجلل است که می تواند رونق بخش زیباترین شهرهای جهان باشد.
پیترو دلاواله اهل ایتالیا در سال ١٦٢١ میلادی برابر باز ١٠٢١ هجری قمری در سفرنامه اش یادآوری می کند بازاری باشکوه و با کالای فراوان که اگر در اروپا بود جزو بهترین ساختمان های اروپایی محسوب می شد و نیز سر توماس هربرت در سال ١٦٢٨ میلادی و برابر با ١٠٣٨ هجری قمری نوشت: بازار باشکوهی است و نزدیک این بازار سکه های مشهوری از جنس نقره خالص ضرب می شود (این سکه به پول اروپایی ١٠ پنس ارزش دارد).
قبل از صفویه بازار قیصریه لار مشتمل بر محدوده گنبد قیصریه و غلام گردشی پیرامون با چهار دربزرگ ورودی بود که به شکل مکعب مستطیل دیده می شد و فاقد چهار راسته بود. راسته ها به تدریج در اواخر صفویه و نیز از زمان حکومت نصیر خان اول (افشاریه و زندیه) تکمیل شد.
**قیصریه لار، الگوی چند بازار
بازار قیصریه شاید قدیمی ترین سازه زنده و فعال تجاری ایران و جهان باشد. قدر مسلم لار قدیم از آنچنان ظرفیت مدنیت و شهر نشینی و تجارت برخوردار بوده که این سازه فاخر و زیبا را در خود جای داده و به نظر می رسد با افول لارستان طی سده های اخیر این بنای فاخر نیز به فراموشی سپرده شده در حالتی که قیصریه مادر بازارهای گنبدی و سرپوشیده ایران است.
بازار قیصریه اصفهان با الگوبرداری از بازار قیصریه لار در میدان نقش جهان احداث شد و بازار وکیل نیز با الهام از بازار لار در شیراز ساخته شد. بازار زرگران بخارا در کشور ازبکستان نیز کپی از بازار لار است.
** پیگیری برای ثبت جهانی بازار تاریخی قیصریه لارستان
مدیر پایگاه پژوهشی لارستان چهاردهم دی 1395 گفته بود: یکی از برنامه های اصلی ما در این پایگاه جدیت در پیگیری ثبت جهانی بازار تاریخی قیصریه لارستان است.
خشایار شیبانی افزوده بود: این بازار در سال 2007 میلادی در فهرست موقت یونسکو ثبت شده و از آن سال به بعد اقدام و پیگیری جدی در این باره صورت نگرفته است.
وی افزود: امسال(سال 95) بنا داریم به صورت جدی موضوع ثبت جهانی را پیگیری کنیم و در نخستین گام پیشنهاد تاسیس دفتر ثبت جهانی بازار تاریخی قیصریه را به شورای راهبردی پایگاه و مسئولین محلی ارائه کردیم که در صورت تصویب، عملیات اجرایی آن شروع می شود.
شیبانی اظهارداشت: در مرحله بعد نیز مطالعات و مستند نگاری مجموعه، تهیه و تصویب طرح های مختلف در حریم بازار در دستور کار خواهد بود.
بازار تاریخی قیصریه لار با شماره 315 در سال 1317 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
لارستان به مرکزیت شهر لار در 378 کیلومتری جنوب شرقی شیراز است.