چاپ

پیام فارس - پایگاه خبری "گریشنا" فعال در جنوب استان فارس در گزارشی تاکید کرده است: بزرگترین آب انبار ایران در شهرستان گراش واقع است، نه قزوین.
در مطلب این پایگاه خبری آمده است: بزرگ‌ترین آب‌انبار ایران را به اشتباه آب‌انبار سردار بزرگ قزوین می‌دانند، در حالی که دو آب‌انبار بسیار بزرگ‌تر از آن در جنوب ایران وجود دارد: برکه گنج‌البحر (در زبان محل کَل) در شهر گراش استان فارس، و برکه دریادولت در بندر کنگ استان هرمزگان.
حجم مخزن این سه برکه، نشانگر اصلی است: برکه‌ کل بیش از 13800 متر مکعب، برکه دریادولت بیش از 8600 متر مکعب، و برکه سردار بزرگ نزدیک به 4900 متر مکعب گنجایش دارد. دو برکه‌ی اول هنوز آبگیری می‌شوند و مورد استفاده‌اند، اما برکه سردار بزرگ به موزه تبدیل شده است.
این برکه در تاریخ 27 دی ماه 1379 با تلاش گروه گردآورندگان فرهنگ گراشی با شماره 3292 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. نخستین توصیف عظمت این برکه در مقاله‌ای با عنوان «برکه کل» (1371) نوشته عزت‌الله نوذری آمده است: «این آب‌انبار عجیب‌ترین، باشکوه‌ترین و احیانا بزرگ‌ترین آب‌انبار ساخته شده در ایران است.»
این واقعیت‌های علمی، تازه‌ترین یافته‌ها درباره‌ برکه‌ بزرگ گنج‌البحر است که مهندس حامد عبدالهی برای پروژه کارشناسی ارشدش در رشته‌ معماری دانشگاه شیراز ارائه کرده است. مهندس عبدالهی چندی پیش، از پایان‌نامه‌اش با عنوان «طراحی موزه برکه کل با رویکرد بازآفرینی شهری» به راهنمایی دکتر کاوه فتاحی و دکتر مریم اختیاری و با مشاوره دکتر عبدالرسول خیراندیش (چهره ماندگار حوزه تاریخ کشور) و دکتر رزا وکیلی‌نژاد دفاع کرد که با نمره‌ عالی پذیرفته شد.
یافته‌های جدید درباره برکه کل
آب‌انبار گنج‌البحر (برکه کل) در گراش و برکه‌ دریادولت در بندر کنگ استان هرمزگان بزرگ‌ترین برکه‌های ایران هستند، اما چون منابع علمی و پژوهشی درباره‌ی این دو برکه بسیار محدود است، ناشناخته مانده‌اند و معمولا آب‌انبار سردار بزرگ قزوین را به عنوان بزرگ‌ترین آب‌انبار شناخته می‌شود. نکته‌ جالب درباره این سه آب انبار این است که هر سه در دوره قاجاریه ساخته شده است.
اما در مقایسه‌ ابعاد این سه برکه و حجم ذخیره‌ آب در آن ها، می‌توان دید که برکه کل نزدیک به سه برابر بزرگ‌تر از آب‌انبار سردار بزرگ قزوین است. مخزن استوانه‌ای برکه کل با قطر 29 متر و ارتفاع 21 متر، حجمی برابر با 13872،92 متر مکعب آب در خود ذخیره می‌کند. آب‌انبار سردار بزرگ قزوین با مخزن مربعی با قطر 17 متری و ارتفاع 28 متری (البته از نوک گنبد) حجمی برابر 4900 متر مکعب گنجایش دارد. گنجایش مخزن استوانه‌ای برکه‌ دریادولت بندر کنگ نیز با قطری 28 متری و ارتفاعی 14 متری، 8620،52 متر مکعب آب است.
برکه کل یک برکه‌ شهری است که متاسفانه از سال‌ها پیش در میان خانه‌های مسکونی اطرافش کاملا محصور شده است و اصلا دیده نمی‌شود. اما این که این برکه هنوز آب‌های سطحی را ذخیره می‌کند، نکته‌ی مهمی است. در گذشته از آب این برکه برای مصارف آشامیدنی و آبیاری نخلستان‌ها استفاده می‌شده است، اما امروزه آب آن بلااستفاده و آلوده به زباله‌ است.
بانی خیر و مراحل ساخت برکه
برای بازشناسی آب‌انبار گنج‌البحر (برکه کل)، باید شخصیت حاج اسدالله دهباشی گراشی، بانی خیر این برکه و حاکم منطقه در آن زمان، را بیشتر شناخت. او به زعم بسیاری از مردم گراش، بزرگ‌ترین خیر گراشی بوده است و توسعه‌ی شهری گراش را می‌توان به او نسبت داد. در بین قدمای شهر مشهور است که حاج اسدالله از بزرگان منطقه بوده و این برکه را برای کمک به اشتغال و معیشت مردم شهر گراش در یک دوره‌ی قحطی شدید ساخته است. در اسناد تقسیم آب برکه، حاج اسدالله 12 سهم برای آب این برکه تعیین کرده است، که یکی از سهم‌ها به وقف عام اختصاص داده شده است.
معماری و سازه‌ برکه نیز چشمگیر است. در معماری قدیم گراش، متراژ را بر اساس «قد» می‌سنجیدند که 1 متر و 75 سانتی‌متر است. عمق برکه کل 12 قد و قطرش 29 قد بوده است. ارتفاع جدار بیرونی برکه 5 متر و ضخامت جداره آن 3 متر است. تخمین زده می‌شود اگر سقف برکه به اتمام رسیده بود، سقفی مخروطی بوده که از بالای این جداره تا حدود 14 و نیم متر ارتفاع داشته است. این برکه شش ورودی آب و شش دروازه برداشت آب داشته است.
تاریخ دقیق شروع و اتمام ساخت برکه هنوز مشخص نیست. بر اساس این گفته که زمان ساخت برکه، منطقه درگیر قحطی بوده است، می‌توان ساخت آن را به حدود 150 سال پیش ارجاع داد. به احتمال زیاد ساخت آن نزدیک به 15 تا 20 سال طول کشیده است.
... گذشته از توضیحات تخصصی در مورد خصوصیات فنی و مهندسی طرح، مهندس عبدالهی می‌گوید: «مهم‌ترین نکته این است که آب‌انبار گنج‌البحر باید جلوی دیدگان همه باشد. این آب‌انبار باید از حصار در بیاید تا همه بتوانند شکوه و بزرگی‌اش را ببینند. همه ما وظیفه داریم بسترهای معرفی بزرگ‌ترین آب انبار ایران را فراهم کنیم.»
منبع: پایگاه خبری گریشنا
9873/ 2027