چاپ

پیام فارس - یک استاددانشگاه و سعدی پژوه با اشاره به استفاده از اندیشه‌ها و آموزه‌های اخلاقی سعدی در کتب درسی دانش‌آموزان ایرانی در گذشته، تاکید کرد که امروز جای خالی این اندیشه‌ها در کتب درسی بشدت مشهود است .
دکتر محمدرضا خالصی طی سخنانی، گفت: اندیشه های اخلاقی و تربیتی سعدی سالها پیش به عنوان یکی از متون درسی در مکتب خانه ها به دانش آموزان یاد داده می شد اما امروزه جای خالی آموزه های سعدی در کتب درسی به شدت احساس می شود .
او با بیان اینکه کمرنگ شدن حکایات سعدی در کتاب های درسی زنگ خطری است برای ما که سبک زیستی ایرانی- اسلامی فرهنگ ایرانی را آرام آرام به فراموشی می سپاریم، تصریح کرد: آنچه ممکن است جایگزین این فرهنگ پربار و زخار شود فرهنگ سود انگاری utilitarianism است که تنها معیار نهایی خود درباره‌ی صواب، خطا و الزام را سود می داند و اساسا به کمالات و منافع ابدی توجه نشده، که در این جا کاری به معایب و محاسن آن نداریم که عرض عریضی است .
این پژوهشگر تاکید دارد که برای رهایی از این باتلاق اخلاقی لازم است کودکان ما همچون گذشته با فرازهای حکمی حکمت عملی ایرانی- اسلامی آشنا شوند و دستیابی به این مهم از راه آموزش و ترویج اندیشه های سعدی، مولوی، فردوسی، ناصر خسرو، حافظ و دیگر بزرگان با کاربرد امروزی امکان پذیر خواهد بود .
خالصی با بیان اینکه اپرای عروسکی سعدی، سعدی از خویشتن فریاد، پویانمایی حکایت های سعدی، آلبوم موسیقی سعدی و … تلاشهای قابل قدردانی هنرمندان و فرهنگوران برای ادای دین به شیخ مصلح‌الدین بوده است، گفت: آنگونه که محمدعلی فروغی دربارهٔ سعدی می‌نویسد "اهل ذوق اعجاب می‌کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته‌ است ولی حق این است که ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته‌ایم سخن می‌ گوییم ."
او گفت: آنها که عمری سپری کرده اند هنوز برای آنکه موضوعی را مثال بزنند از حکایت ها و داستان های مینی مال سعدی مثالی می زنند تا آن موضوع را به زبانی عام و همه فهم تبیین کنند. این نشانه آن اهتمامی است که هنگام تدوین کتاب های درسی بر استفاده از این حکایت ها و تمثیل ها دیده می شد و امروز کمتر در این گونه کتاب ها به دیده تدبیر انجام می پذیرد .
این سعدی پژوه ادامه داد: کمرنگ شدن نقش حکایت ها، داستان ها و تمثیل های سعدی در میان کتاب های درسی به اعتقاد ناظران و کارشناسان ادبیات فارسی موضوعی است که می شود آن را زنده کرد تا بار دیگر در پرتو اندیشه های این بزرگان فرهنگ را بازسازی کرد .
خالصی گفت: ارسطو عمدتا دانایی را به دو بخش تقسیم می کند، یعنی حکمت(دانایی و معرفت) را حکمت عملی یا نظری می دانست. حکمت عملی از سوی گادامر نیز در قلمرو عمل و انجام دادنی ها شکل می گیرد، به همین خاطر در فرهنگ هم وقتی Wisdom را به کار می بریم همین مطلب به ذهن می رسد .
وی اعتقاد دارد که "در اسلام هم وقتی فلاسفه اسلامی وارد عرصه حکمت شدند، حکمت عملی این شکل را پیدا کرد. این حکمت با تفکر نسبت حقیقی و تحقیقی دارد . "
این نویسنده و شاعر معاصر با بیان اینکه حکمت با تفکر آغاز می شود و با شناخت انسان تطبیق پیدا می کند، خاطرنشان کرد: این موضوع در آخر به خردمندی می رسد که فلاسفه به آن سعادت می گویند .
در گذشته شعر و ادب در خدمت حکمت عملی بود
خالصی با تاکید بر اینکه در گذشته شعر و ادب در خدمت حکمت عملی بود یعنی طریقی بود برای رسیدن به سعادت غایی، ادامه داد: فرهنگ از پیش از ظهور اسلام تا حدود یک سده پیش، حکمت ایرانی را که بعدها با حکمت اسلامی همخوان شد برای سعادت مردم شکل داد .
او با اشاره به اینکه در کارنامه اردشیر بابکان می خوانیم که دشمن به دشمن این قدر ضرر نمی زند که انسان نادان از کردار خویش می بیند، خاطرنشان کرد: فرهنگ حکمت ایرانی چنانکه در متون پهلوی دیده می شود در قابوسنامه نیز بدان اشاره شده است. در 51 پند انوشیروان نیز اشاره شده “نادان دشمن خویش است ”.
خالصی بیان کرد: این موضوع هنگامی که وارد حکمت عملی اسلامی می شود برای نمونه ابن مسکویه آن را در حکمت عملی جای می دهد .
این نویسنده اشارات سعدی را این گونه برشمرد که در شعر سعدی آمده است : دشمن به دشمن آن نپسندد که بی خرد/ با نفس خود کند هوای مراد خویش
آموزش جزء سی ام قرآن و گلستان و بوستان سعدی به کودکان در مکتب خانه ها فرا می گرفتند .
وی ادامه داد: بنابر این حکمت، نوع اندیشه و زیست مردم را به این صورت شکل می دهد. یعنی به قول امروزی ها سبک زندگی مردم با این نوع حکمت قوام پیدا می کرد. از این رو کودکان اولین مطلبی را که در مکتب خانه ها فرا می گرفتند جزء سی ام قرآن و گلستان و بوستان سعدی بود. بدین صورت حکمت عملی ایجاد نوعی اخلاق می کرد به نام اخلاق فضیلت گرا virtu ethics که ریشه در آموزه های دینی داشت .
این استاد دانشگاه همچنین گفت: اکنون در جهان معاصر وارد عرصه نوعی اخلاق می شویم که اخلاق سودگراست که منتقدین جدی دارد. از آنجا که سعدی و دیگر حکمای ایرانی متعلق به اخلاق فضیلت گرا هستند، در اخلاقیات مدرن برای نمونه دیده می شود کسی مانند ماکیاولی می گوید اگر فضیلت را کنار بگذاریم می توانیم به برتری های سیاسی دست یابیم یا مندویل اشاره می کند که عجب، حیله گری و حسادت عامل رونق بر سود هستند. پس بر اساس معیارهای اخلاقی آموزه های اخلاق فضیلت تغییر می یابد. مثلا در اخلاق فضیلت ملاصدرا در اسفار اشاره می شود که اخلاق زشت مانع از رسیدن نفس به کمال عقلی است. بنابراین نخستین راه دوری از پلیدی ها می شود .
خالصی اضافه کرد: هر چند بعضی از اندیشمندان امروز، به نقدِاین نوع اخلاق پرداخته اند مانند سوزان ولف که در مقالۀ قدیسان اخلاقی Moral Saints آنان را به نقد کشیده و می گوید: آنان تمام هَمّ و غم خود را وقف آسایش دیگران می کنند و از زندگی خود به طور مطلق، غافلند همچنین آنان را بیش از اندازه، کسل کننده و آزار دهنده می‌بیند و غیر جذاب می خواندشان که نمی توانند از زندگی خود لذت ببرند یا جسی بلوم Gessev bloom که اونیز بر این طبل می کوبد و زیست آنان را غیر متعادل می داند .
این استاد دانشگاه در عین حال گفت: طرفداران اخلاق فضلیت مدار، هماره از آنان به عنوان الگوهای این اخلاق نام می برند و بر اعمالشان صحه می گذارند و آن رفتار را اسوه و الگویی برای دیگران می دانند؛ از این روست که هیک hiuc می گوید "شادی و بَهَجت روحانی این اسوه های اخلاقی را نمی توانیم با مقیاس لذائذ معمولی و خاکی خودمان بسنجیم، آنان از زندگی خود لذتی مضاعف بر لذت ما می برند ."
متاسفانه حکمت ایرانی روز به روز کمرنگ‌تر می شود
خالصی تاکید کرد: هرچه بخواهیم در سبک زندگی آموزه های حکمی ایرانی - اسلامی را رونق دهیم باید به آثار گذشته حکمای ایرانی اسلامی مانند سعدی رجوع کنیم. لذا کمرنگ شدن این موضوع نشان می دهد که بخش حکمت ایرانی متاسفانه روز به روز کمرنگتر می شود مثلا در اخلاق فضیلت ما کسانی داریم به نام اسوه های اخلاقی که زندگی شان الگوهای اخلاقی بشر است. و این موضوع در اندیشه سعدی یکی از آیتم های مهم است : " خُنُک آنکه آسایش مرد و زن / گزیند بر آسایش خویشتن "
او ادامه داد: پس کمرنگ شدن حکایات حکمی سعدی در کتاب های درسی زنگ خطری است برای ما که دایره انسانی اسلامی فرهنگ ایرانی را آرام آرام به فراموشی می سپاریم و آنچه ممکن است جایگزین این فرهنگ پربار شود فرهنگ سود انگاری امروز بشر در سده کنونی است .
خالصی خاطرنشان کرد: برای رهایی از این باتلاق اخلاقی لازم است کودکان ما همچون گذشته با فرازهای حکمی حکمت عملی ایرانی اسلامی آشنا شوند و این از راه اندیشه های سعدی، مولوی، فردوسی، ناصر خسرو، حافظ و … امکان پذیر است .
انتهای پیام