بزرگنمايي:

فارس آنلاین - شیراز- "سرانه مطالعه کتاب در ایران هفت دقیقه در هفته است" ، این آماری است که رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران پنجم دی ماه جاری اعلام کرده است.
آمارها گویای آن است که حوزه کتاب و کتابفروشی و مشاغل وابسته به آن، حدود 10 سال است که از مسیر رونق فاصله گرفته اند و در روزگار ناخوش کتاب، چاپخانه‌ها و کتابفروشی‌هایی تعطیل می‌شوند و شغل‌هایی که در چرخه تولید کتاب وجود داشتند با تنگناها و دشواری های روزافزون روبرو می شوند.
در چنین شرایطی، امروز دیگر مانند گذشته خبری از حضور فعال لیتوگراف‌ها، صحافان و حتی کتابفروش‌ها نیست و کمتر فردی به این شغل‌ها وارد می شود یا در آنها سرمایه‌گذاری می کند.
طبیعی است در این وضعیت پخش و توزیع کتاب نیز همچون دیگر اجزای این چرخه دچار مشکل باشد و در استان پهناوری همچون فارس تعداد پخش‌کنندگان و موزعان کتاب به تعداد انگشتان یک دست نیز نرسد.
موضوع پخش و توزیع کتاب، از دیرباز در شمار مشکلات و مصائب این حرفه فرهنگی بوده است. ناشران شهرستانی همواره برای رساندن کتاب‌های خود به مرکز با دشواری‌هایی مواجه بوده‌اند و ناشران پایتخت نیز از به‌صرفه نبودن ارسال کتاب به شهرستان‌ها گفته‌اند.
کتابخوان‌ها و دانشجویان که بیشترین نیاز را به کتاب دارند، از کمبود و نبود برخی کتاب‌های موردنیاز در شیراز گلایه می‌کنند، آن‌ها گاه ناچار می‌شوند برای به‌دست آوردن کتاب‌های مدنظرشان به تهران سفر کنند یا منتظر نمایشگاه‌های کتاب بمانند تا شاید ناشر موردنظر غرفه‌ای دایر کرده باشد و شاید کتابشان را با خود آورده باشد. برخی برای رهایی از این معضل به خواندن کتاب‌های الکترونیکی روی آورده‌اند، برخی نیز نسخه صوتی آن را ترجیح می‌دهند؛ اما کتاب‌های الکترونیکی یا نسخه‌های صوتی نیز به‌صورت غیرقانونی به وفور یافت می‌شود و در این میانه حق ناشر و نویسنده و مترجم رعایت نمی‌شود.
نبود سیستم سراسری و متمرکز توزیع و پخش کتاب از مسائل مهمی است که در بحران کتاب‌نخوانی کمتر به چشم می‌خورد؛ اما مسائل دیگری را در دل خود دارد که همه گروه‌های چاپ و نشر کتاب را درگیر کرده است.
عبدالحمید شفیعی از پخش‌‌کنندگان و فروشندگان کتاب در شیراز می‌گوید: از سال 90 کتابخوانی از بین رفت، بیش از 10 کتابفروشی تعطیل شده و بقیه هم در شرف تعطیلی هستند. من هم می‌خواهم تعطیل کنم، وضع کتاب خیلی خراب است، هزینه بیشتر از درآمد است، از 12کارمند، ناگزیر به اخراج هشت نفر شدم.
او درباره سیستم توزیع کتاب نیز می‌گوید: مشکل پخش کتاب مربوط به امروز نیست، همیشه برای رساندن کتاب به دست کتابفروشان با دشواری مواجه بوده‌ایم، حالا که شبکه‌های مجازی به کمک آمده‌اند، کتاب‌هایمان را ازطریق آن‌ها به دست مخاطب می‌رسانیم؛ اما باز هم پاسخگوی مخارج نیست و سودآوری ندارد.
** کتابها کارتن هم ندارند؛ پخش کتاب در کارتن سیگار
داریوش نویدگویی از قدیمی‌های نشر و پخش کتاب و صاحب انتشارات نوید شیراز از بی‌حرمتی به کتاب و کالای فرهنگی در سیستم توزیع فعلی گلایه دارد و بیان می کند: کتاب‌ها از مرکز، در کارتن‌های ارزان‌قیمت سیگار بسته‌بندی می‌شود و همراه با کالاهای غیرفرهنگی به شهرستان ارسال می‌شود و این همه ماجرا نیست، اینکه در راه چقدر کتاب‌ها پرت کنند و چقدر به آن‌ها آسیب برسد نیز سخنی دیگر است.
برخی دست‌اندرکاران چاپ و نشر و پخش کتاب معتقدند امروز دیگر کتاب خوب تولید نمی‌شود؛ زیرا نویسندگان و مترجمان علاقه و انگیزه خود را به چاپ کتاب از‌دست داده‌اند. کاهش چشمگیر تیراژ کتاب از پنج تا 10هزار نسخه به 200 تا 500 نسخه که از یک دستگاه ریستوگراف یا کپی مدرن برمی‌آید و نیازی به وجود شغل‌های واسطه‌ای ندارد و چاپخانه‌ها و لیتوگراف‌ها و صحاف‌ها را ورشکسته یا تعطیل کرده است. انتشاراتی‌ها در توجیه این کاهش چشمگیر می‌گویند انبارهایمان دیگر جا ندارد، 200 یا 300 نسخه چاپ می‌کنیم، اگر استقبال شد،‌ دوباره به همین تعداد چاپ می‌کنیم؛ به همین دلیل پای بسیاری از کتاب‌ها به شهرستان‌ها باز نمی‌شود و رونق از کسب و کار توزیع‌کنندگان و کتاب‌فروشی‌ها هم می‌رود؛ درنتیجه اثری که می‌تواند میلیون‌ها خواننده داشته باشد،‌ به زحمت هزار خواننده می‌یابد و در نتیجه نویسندگان و شاعران و مترجمان نیز دست از کار می‌کشند.
جمشید رضایی مدیر انتشارات برگزیدگان شیراز نیز بزرگ‌‌ترین مشکل حوزه کتاب‌ را مربوط به توزیع آن می‌داند و می‌گوید:هم ناشر به اندازه کافی هست و هم نویسنده و کتابفروش؛ اما پخش‌کننده‌ای وجود ندارد که بتواند کتاب را از ناشر به دست کتابفروش برساند.
البته این فعال حوزه فرهنگی نیز سرِ این رشته دراز را به کتاب‌نخواندن می‌رساند و بیان می‌دارد: کتاب مثل گذشته خریدار ندارد؛ از همین رو، کتابفروش‌ها ناچار هستند کتاب‌هایشان را از توزیع‌کنندگان تهران تهیه کنند و متأسفانه در حوزه کتاب هم مانند بسیاری دیگر از حوزه‌های تولید، به‌دلیل ضعف سیستم توزیع، غالب شهرستان‌ها باید محصولاتشان را به موزعان پایتخت بدهند تا آن‌ها بتوانند کتاب‌ها را در کل کشور توزیع کنند.
وی ادامه می‌دهد: نویسندگان بزرگ استان هم کتاب‌هایشان را به ناشران تهران می‌دهند؛ بنابراین تولیدات ناشران استان هم آنقدر قوی نیست و کتاب‌هایی وزین منتشر نمی‌کنند که توزیع آن برای پخش‌کنندگان به‌صرفه باشد؛ بنابراین طبیعی است که بخش عمده‌ای از ناشران کشور در تهران تجمیع شده‌اند و در نتیجه بیشتر پخش‌کننده‌ها هم در تهران هستند و به‌همین صورت می‌بینیم شغل‌های بسیاری در شهرستان‌ها از چرخه فعالیت‌های مربوط به کتاب به‌آسانی حذف می‌شود.
رضایی راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت نامطلوب را رونق بازار کتاب می‌داند و معتقد است: اگر خرید کتاب آنقدر صورت بگیرد که افرادی به شغل توزیع کتاب روی آورند، بسیاری از مشکلات و مصائب اصناف مرتبط با کتاب حل می‌شود؛ اما در وضعیت کنونی یکی از حلقه‌های زنجیره کتاب حذف شده است که ارتباط ناشر و موزع است؛ بنابراین طبیعی است که توزیع و فروش هم دچار معضل می‌شود.
** نمایشگاه کتاب، ‌دوست مردم یا رقیب کتابفروشان؟
این فعال فرهنگی بخش دیگری از مشکل را مربوط به برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب می‌داند و تاریخ مصرف این نمایشگاه‌ها را تمام‌شده می‌خواند.
رضایی با بیان اینکه نمایشگاه کتاب در زمان خود، یعنی در اوایل انقلاب با بروز جنگ تحمیلی و مشکلات اقتصادی با هدف تأمین کتاب‌های مورد نیاز مردم در شهر‌های گوناگون بسیار کارا بود، معتقد است:امروز هر کس می‌تواند در هر نقطه از ایران، کتابش را به‌صورت اینترنتی سفارش دهد و مشکل نایاب بودن کتاب وجود ندارد و این باعث شده نمایشگاه‌های استانی، رقیب بسیاری از کتابفروشی‌ها شود و از سوی دیگر، سیستم توزیع را از بین ببرد؛ زیرا بخش عمده خرید مردم، بی‌واسطه و در نمایشگاه‌های کتاب صورت می‌گیرد.
برخی دیگر از کتابفروشان، پخش‌کنندگان و ناشران استانی نیز اظهار می‌کنند که کسب و کارشان چند ماه قبل و چند ماه بعد از نمایشگاه رونق خود را از دست می‌دهد. آن‌ها می‌گویند مخالف برگزاری نمایشگاه نیستند؛ اما آنچه در نمایشگاه‌های استانی رخ می‌دهد، نمایش کتاب نیست، بلکه تبدیل نمایشگاه به فروشگاهی بزرگ است. آن‌ها برگزاری نمایشگاه کتاب را درقالب فضایی برای گفتمان و ارتباط مؤثر بین نویسندگان، ناشران، پخش‌کنندگان و عوامل تولید کتاب سودمند می‌دانند.
در مقابل، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس اهمیت نمایشگاه‌های کتاب را مربوط به حوزه انگیزشی می‌داند؛ نه اقتصادی و می‌گوید: فضای انگیزشی و عاطفی حاکم بر نمایشگاه کتاب موجب تشویق به کتابخوانی می‌شود و در مردم رغبت و شور وشعف ایجاد می‌کند و باعث می‌شود احساس کنیم کتاب هنوز نمرده و زنده است.
بهزاد مریدی با بیان اینکه نمایشگاه کتاب پراستقبال‌ترین نمایشگاه سال است که امید به خواندن را در دل جامعه ایجاد می‌کند، بیان می کند: نمایشگاه کتاب فارس از لحاظ زمانی پس از فصل فروش کتابفروشی‌ها آغاز به کار می‌کند و از سوی دیگر اجرای آن را برعهده انجمن ناشران و کتابفروشان است و آذرماه امسال 49 کتابفروشی در این نمایشگاه استانی کتاب مشارکت کردند.
** سیستم یکپارچه توزیع در استان فارس شکل می‌گیرد
رئیس انجمن ناشران و کتابفروشان استان فارس، محمدجواد کاظمی نیز وجود مشکل در سیستم توزیع و پخش کتاب را تأیید می‌کند و پیشنهادش توجه به امکانات و ظرفیت‌های فضای مجازی است.
 اظمی بیان می‌کند: پیش از تشکیل انجمن پیشنهاد یکپارچه‌سازی سیستم توزیع توسط تعدادی از ناشران ارائه شد، اما از آنجا که متولی خاصی نداشت از آن استقبال نشد؛ به‌همین دلیل با راه‌اندازی انجمن ناشران و کتابفروشان فارس، برای رفع این مشکل سامانه‌ای را درنظر گرفته‌ایم که مقدمات آن فراهم شده است و بر مبنای آن همه کتاب‌های ناشران استانی با مشخصات کامل در آن ثبت می‌شود و انجمن به‌عنوان توزیع‌کننده آثار ناشران استان فارس، امکان تبادل کتاب را فراهم می‌آورد.
در نهایت، همه اگر‌ها و باید‌ها در حوزه نشر و توزیع و فروش کتاب به یک راه ختم می‌شود: رونق کتابخوانی. پرسشی که سال‌هاست بامناسبت و بی‌مناسبت می‌پرسیم و وضعیتی که تغییر نمی‌کند. مردم از گرانی کتاب می‌گویند و از اینکه مخارج اولیه و ضروری زندگی مجال خرید کتاب را به آنها نمی‌دهد، فعالان حوزه کتاب درمقابل، کتاب را درمقایسه‌با دیگر کالاها همچنان ارزان می‌دانند و درعین‌حال از برخی بی‌برنامگی‌ها همچون گران‌شدن کاغذ و برداشته‌شدن یارانه آن به‌صورت ناگهانی، گله می‌کنند. کتابفروش‌ها دولت را در بخشی از مشکلاتشان، مانند معاف‌نشدن از مالیات مقصر می‌دانند، ناشران از چاپ کتاب قاچاق و استفاده غیرقانونی از نسخه‌های الکترونیکی می‌گویند و کسی نمی‌داند چه زمانی و چه کسانی بدون آنکه برای این بحران به‌دنبال مقصر بگردند، راهکار‌های زیرساختی و اساسی و فرهنگی کارامدی را ارائه خواهند کرد تا بتوان سرانه مطالعه را چند دقیقه بیشتر افزایش داد.