بزرگنمايي:

فارس انلاين- دکتر سيد مهدي خيرانديش افزود: مساجد در دوره اسلامي جزوبناهاي عمده وشاخص هر منطقه اي بوده ودرکنار آسياب وحمام وآب انبار، ازضروريات نخستين زندگي مردم بشمار مي رفته است.
اين استاد دانشگاه با اشاره به اينکه يکي ازشاخصه هاي مطرح درمعماري هرشهر وجود مسجد است افزود:در قديم درهر شهر وآبادي بنابه تعداد جمعيت وپراکندگي محله هاي آن، تعدادي مسجد وجود داشت، يکي ازاين مسجدهاراکه معمولاًدرمرکزشهرمي ساختند ،ازنظر وسعت وتزيينات وطراحي متفاوت تر از بقيه بود.
خيرانديش گفت:‌بجز عبادت، امور ديگرمسلمانان شهر از جمله قضاوت، برپايي اجتماعات بزرگ،نگه داري اموال مردم، رسيدگي به مشکلات مسلمانان ومراسم اعياد وجشن هاي ديني درآن برگزار مي شد و در بسياري از ماه هاي سال نيز روحاني بزرگ شهر در آن نماز هاي يوميه را اقامه مي کرد و همين ويژگي ها، اين مسجد رادرنظر مردم ممتازتر نشان مي داد وحتي معتقد بودند که خواندن نمازدراين مسجد ،ثواب بيشتري دارد.
وي ادامه داد : مسجد جامع در هر شهر جزو ملزومات آن بشمار مي رفت ومردم هم سعي مي کردند که مسجد جامع را از نظر وسعت ومساحت، طراحي ومعماري وتزيينات به بهترين وجه ممکن بسازند. شبستان بلند ووسيع،ستون هاي افراشته وزيبا،سکوي وعظ، مقصوره ومحراب، راهروي بالاآمده ميان شبستان، وکاشي کاري درون واطراف مسجد وگنبد ومناره از ويژگي هاي خاص معماري مسجدهاي جامع هرشهربود.
نويسنده کتاب "اقليد در دامن کوهساران" درباره پيشينه مسجد جامع اقليد توضيح داد : درشهر اقليد ،مسجد جامع يکي از شاخصه هاي مدنيت آن بشمار مي رفته وباتوجه به اين که اين شهر برسر راه تابستاني اصفهان ـ شيراز قرار داشته هر جهانگرد وسفرنامه نويسي ازاين مسير گذرکرده ووارد اقليدشده مسجدجامع راديده وازآن ياد کرده است.
خيرانديش معتقد است : اين مسجد به گواهي تاريخ پيشينه اي بيش ازهزار سال دارد.
وي افزود : ابن بلخي، نهصد سال پيش در کتاب "فارسنامه" ازجامع ومنبر اقليد سخن گفته است:اقليد شهري است کوچک و حصاري دارد و جامع و منبر دارد و هواي آن در سردسير و معتدل است و درست و آب آن خوش است و روان و ميوه باشد از هر نوعي و غله و بوم است و آنجا جنسي ديگر نخيزد و آبادان است. سورمق و ارجمان شهرکي کوچک است و ناحيتي است و همه احوال آن همچنان اقليد، اما زرد آلوست آنجا که مانند آن نباشد به شيريني ونيکويي. از آنجا همه جايي برند و آبادانست.
اين استاد دانشگاه با اشاره به اين که پيشينه مسجد جامع اقليد پيش ازسال 510 بوده است بيان کرد : قدمت اين مسجد به همان سال هاي ورود اسلام به فارس و پذيرش آن از طرف مردم اقليد بازمي گرد و بعيد نيست که بناي اوليه اين مسجد به سده نخستين اسلامي دردوره عمربن عبدالعزيز خليفه اموي بازگردد،همچنان که در دوره قاجاريه هم به اين عنوان مشهور بوده ودرکتاب "دوسفرنامه جنوب" بدان اشاره شده است، هرچند که دراقليم پارس کتيبه سردرمسجدرابه شخصي به نام عبدالعزيزبن احمد درسال849هجري نسبت داده است وشايد نام خليفه اموي با نام فردمذکور اشتباه شده باشد. درهرحال همين تلقي ازخلط نام هاي مشابه، از ديرينگي وقدمت مسجد جامع در اين شهرحکايت دارد.
خيرانديش افزود: حضور مسجدجامع در درازناي تاريخ اين شهر استمرار داشته تاجايي که در کتاب "دوسفرنامه جنوب " که در دوره قاجاريه نوشته شده از قول مهندسان دولتي دوره ناصرالدين شاه به مسجد جامع اشاره شده است. عضو هيات علمي دانشگاه پيام نور فارس معتقد است : مسجد جامع اقليد بر اساس منابع تاريخي در دوره تيموري ساخته شده و کتيبه چوبي سر در مسجد از عبدالعزيزبن احمد درتاريخ ربيع الاول849 هجري قمري ومنبر چوبي آن در ماه محرم سال 1008 هجري قمري ساخته شده است .
وي با اشاره به اينکه بناي مسجد را به سال 837 هجري منسوب کرده اند گفت: اعتقاد بر اين است که بناي فعلي مسجد 300 متر با بناي پيشين آن فاصله دارد ، بناي پيشين بر اثر وقوع زلزله ويران شده وبناي کنوني را 300 متر عقب تر و به طرف تل غلات ساخته اند، به گونه اي که آب چشمه خيبروک از وسط حياط باصفا وپردرخت آن مي گذشت.
اين پژوهشگر در خصوص معماري معاصر مسجد جامع گفت :دراواخر دهه 50 با همت آيت الله ابطحي وکمک مردم مسجد توسعه يافت وساختمان آن مدرن تر و معماري جديد درآن اعمال شد. پس از انقلاب نيز ساختمان آن دچار تغيير و دگرگوني شد.
خيرانديش بيان کرد : قدمت منبرچوبي زيباي مسجد جامع به ديرينه سالي مسجد نيست وبنابه آنچه در اقليم پارس گزارش شده حدود 400سال از ساخت آن مي گذرد اما همين چهارسده براي يک دست ساخته منبت، جنبه کاملاً کهن دارد وبه آن ارزش تاريخي وهنري مي دهد.